Η Αγία Ελένη, ανακαλύπτει τον Σταυρό του Μαρτυρίου

Η Αγία Ελένη μητέρα του Μεγάλου Κωνσταντίνου στην αναζήτηση του Σταυρού του Μαρτυρίου του Ιησού, έφτασε στα Ιεροσόλυμα. Γνωρίζοντας την παράδοση ότι ο αυτοκράτορας Ανδριανός είχε οικοδομήσει επί του τάφου του Ιησού ειδωλολατρικό ναό αφιερωμένο στην Αφροδίτη, το 135, μετά την δεύτερη καταστροφή της Ιερουσαλήμ και ότι τον σταυρό οι Ρωμαίοι τον είχαν πετάξει σε παρακείμενη χωματερή, αρχίζει τις ανασκαφές. Στις 14 Σεπτεμβρίου 326 οδηγημένη από το άρωμα ενός φυτού που ήταν εκεί, ο γνωστός μας βασιλικός, σκάβει και πράγματι βρίσκει τρεις σταυρούς. Του Ιησού και των δυο ληστών. Για να διαπιστωθεί ποιος ήταν ο Σταυρός του Μαρτυρίου του Κυρίου, ιστορικές πηγές αναφέρουν ότι, ακούμπησαν το σώμα μιας νεκρής θεοσεβούμενης γυναίκας διαδοχικά και στους τρεις σταυρούς. Όταν ακούμπησαν το νεκρό σώμα της γυναίκας στο σταυρό του Ιησού, η γυναίκα αναστήθηκε. Στις 14 Σεπτεμβρίου του 335, έγινε η Ύψωσης του Τιμίου Σταυρού εντός του ναού της Αναστάσεως, που είχε αναγείρει η Αγία Ελένη και σώζεται μέχρι σήμερα, από τον Πατριάρχη Ιεροσολύμων Μακάριο, για να τον δει όλος ο κόσμος, επειδή ήταν πολύ δύσκολο να τον ασπαστούν. Τρεις αιώνες μετά το 626, ο αυτοκράτορας Ηράκλειος, ανακτά τον Τίμιο Σταυρό από τους Πέρσες, που τον κατέχουν για περισσότερο από 14 χρόνια και τον υψώνει για δεύτερη φορά στην Ιερουσαλήμ στον ναό της Αναστάσεως. Κάθε 14 Σεπτεμβρίου, που εορτάζουμε την Ύψωση του Τιμίου Σταυρού οι εκκλησιές μας πλημμυρίζουν από την ευωδιά του βασιλικού, που συνηθίζουν να πηγαίνουν οι πιστοί, ενώ ψάλλεται το απολυτίκιο:
«Σώσον, Κύριε, τον λαόν Σου και ευλόγησον την κληρονομίαν Σου, νίκας τοις ευσεβέσι κατά βαρβάρων δωρούμενος και το σον φυλάττων, δια του Σταυρού Σου, πολίτευμα».