Κοσμάς ο Αιτωλός

Στις 24 Αυγούστου του 1779 εκτελέστηκε δι’ απαγχονισμού ο μεγάλος δάσκαλος του έθνους και νεομάρτυρας Κοσμάς Αιτωλός.

Ο Κοσμάς ο Αιτωλός γεννήθηκε το 1714 στο Μέγα Δένδρο, κοντά στο Θέρμο Αιτωλοακαρνανίας. Σε ηλικία 8 ετών στάλθηκε στην Σιγδίτσα της επαρχίας Παρνασσίδος όπου παρέμεινε δέκα χρόνια ως μαθητής του ιεροδιδάσκαλου Λίτσικα. Ενήλικος υπηρέτησε στην Λομπότινα της Ναυπακτίας ως βοηθός και σύγχρονα μαθητής του ιεροδιδάσκαλου του εκεί σχολείου Ανανία. Πριν συμπληρώσει τα 30 του χρόνια η φιλομάθειά του τον έφερε στην Αθωνιάδα Σχολή του Αγίου Όρους, όπου μαθήτευσε κοντά στους διδάσκαλους του Γένους, Ευάγ. Βούλγαρη, Ν. Ζερτζούλη, και Π. Παλαμά.

Πίστευε πως μόνον η χριστιανική θρησκεία και το σχολείο θα σώσουν τον ελληνισμό από τον εξισλαμισμό και θα τον οδηγήσουν στην απελευθέρωση. Γι’ αυτό όταν απεφοίτησε από την σχολή και χειροτονήθηκε μοναχός στην μονή Φιλοθέης με το όνομα Κοσμάς, έφυγε και πήγε στην Κωνσταντινούπολη. Εκεί το 1760 συνάντησε τον μεγαλύτερό του αδελφό Χρύσανθο, διδάσκαλο της πατριαρχικής σχολής και με την άδεια του πατριάρχη Σεραφείμ, άρχισε το κήρυγμα του.

Έκανε τέσσερεις μεγάλες περιοδείες και το 1775 ανανέωσε την άδειά του από τον πατριάρχη Σωφρόνιο Β΄. Δίδαξε στα περίχωρα της Κωνσταντινούπολης, σε πολλές πόλεις της Ελλάδας και νησιά και στην Αλβανία. Μιλούσε σε απλή γλώσσα και τα κηρύγματά του προξενούσαν ιδιαίτερη εντύπωση. Δίδασκε ελληνικά και παρότρυνε τους γονείς που ήταν ορθόδοξοι χριστιανοί να μάθουν στα παιδιά τους την γλώσσα της εκκλησίας (ελληνικά).

Σε διάστημα 16 χρόνων ίδρυσε πάνω από 100 κατώτερα σχολεία και 10 ανώτερα (ελληνικά) όπως γράφει ο ίδιος σε επιστολή του προς τον αδελφό του Χρύσανθο. Με την θαυματουργό διδασκαλία του ο Κοσμάς έγινε ο «Πατροκοσμάς» ή «Παπλάκης» του λαού. Ο άγιος των αδικημένων, των φτωχών, αλλά ακόμα και ο άγιος των τουρκαλβανών, που τον αγαπούσαν και τον σέβονταν.

Θεωρούμενος Ρώσος πράκτορας συλλαμβάνεται στο Βερέτιο, πόλη της Αλβανίας, την περίοδο των Ορλοφικών. Ο διοικητής της πόλης τόσο τον συμπάθησε κατά την απολογία του, ώστε του χάρισε ένα «θρονίο» (σκαμνάκι) για να διδάσκει. Ο Τούρκος όμως εισπράκτορας και οι άλλοι δήμιοί του, τον εκτέλεσαν κρυφά δι’ απαγχονισμού στις 24 Αυγούστου του 1779, στην θέση Μαξάκια του Αυλώνα. Ανακηρύχθηκε Άγιος και Νεομάρτυρας από το Πατριαρχείο Κωνσταντινουπόλεως στις 20 Απριλίου του 1961. Η μνήμη Του τιμάται από την εκκλησία μας στις 24 Αυγούστου.