Θεοφάνεια ή Φώτα

Θεοφάνεια ή Επιφάνεια, που σημαίνει μέρα που επεφάνη (εμφανίστηκε) ο Χριστός. Τότε ο Θεάνθρωπος πρωτοπαρουσιάστηκε στον κόσμο για να διδάξει τον λόγο του Κυρίου, αφού πρώτα βαπτίστηκε στον Ιορδάνη ποταμό από τον Ιωάννη τον Πρόδρομο. Σε ανάμνηση αυτού του γεγονότος, γίνεται ο αγιασμός των υδάτων, που καθιερώθηκε από τον 2^ο αιώνα Η γιορτή λέγεται ακόμα και Φώτα ή των Φώτων, επειδή φώτα, φως και φώτισμα, ονομάζεται στην γλώσσα των χριστιανών το βάπτισμα, που κατά τα πρώτα χριστιανικά χρόνια, γινόταν εκείνη την ημέρα,  για τους οπαδούς  της νέας θρησκείας.

Είναι από τις μεγάλες γιορτές του ελληνορθόδοξου εορτολογίου,  ισάξια των Χριστουγέννων και αντίστοιχη με της Πρωτοχρονιάς, καθώς «κλείνει» χαρούμενα, θριαμβευτικά και ελπιδοφόρα το Δωδεκαήμερου, που «άνοιξε» την παραμονή των Χριστουγέννων. Η γιορτή συμβάλλει στην πρόγνωση των μελλούμενων, καθώς υπάρχει η πίστης, ότι την παραμονή των Θεοφανείων, άνοιγαν οι ουρανοί και ότι ζητούσες γινόταν. Ακόμα έχει έναν άλλο συμβολισμό, που αποδίδεται μάλλον στην λαϊκή παράδοση, αυτόν της θεϊκής παρέμβασης στην ζωή των ανθρώπων, όπου με τον αγιασμό των υδάτων φεύγουν οι καλικάτζαροι για να επιστρέψουν στην γη.

Ο λαϊκός θρύλος θέλει τους καλικάτζαρους ( αερικά, παγανά, καλκάδες) σαν δαιμονικά σιχαμερά πλάσματα, που ζουν κάτω από την γη και κόβουν ασταμάτητα όλο τον χρόνο τον στύλο που την στηρίζει. Και όταν πλέον κοντεύουν να το πετύχουν, ανεβαίνουν στην επιφάνεια της γης για να μην πέσει και τους πλακώσει. Αυτό συμβαίνει πάντα στο Δωδεκαήμερο, από τα Χριστούγεννα μέχρι τα Φώτα.

Σ’ αυτό το διάστημα όμως η τεράστια ζημιά που έχουν κάνει, επιδιορθώνεται μόνη της και έτσι δεν πραγματοποιείται το απαίσιο σχέδιό τους. Ανεβαίνοντας όμως στην γη πειράζουν τους ανθρώπους, ανακατεύοντας τα πράγματα, μαγαρίζοντας τις τροφές, ενώ χορεύουν έξαλλοι. Οι πιστοί για να φοβίσουν τους καλικάτζαρους και να μην μπουν στα σπίτια τους, κάρφωναν τέσσερα καρφιά σε σχήμα σταυρού, στους τοίχους των σπιτιών. Εκείνοι όμως ένα πράγμα μόνο φοβούνται, την αγιαστούρα του παπά. Ο τρόμος τους αρχίζει από την παραμονή των Φώτων, που γίνονται οι αγιασμοί.                                                    

…στις πέντε του Γενάρη
φεύγουν οι καλικατζάροι…
Και μόλις αγιαστούν τα νερά την ημέρα των Φώτων, χάνονται λέγοντας:
…Φεύγετε να φεύγουμε
Έρχεται ο τουρλόπαπας
με την αγιαστούρα του
και με την βρεχτούρα του…